O projekcie

Mapa pamięci. 1989 rok we Wrocławiu

Wspólny projekt władz miasta Wrocławia, Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy'ego Brandta UWr, Instytutu Historycznego UWr, Ośrodka „Pamięć i Przyszłość“, Instytutu Pamięci Narodowej, Regionu Dolny Śląsk NSZZ "Solidarność", TVP Wrocław, Radia Wrocław i „Gazety Wrocławskiej“.

Wrocław – „miasto niezłomne”, w latach 80. i wcześniej „twierdza Solidarność”. W 25. rocznicę pierwszych wolnych wyborów upamiętnijmy tamten szczególny czas. Niech każdy wrocławianin ma głos. Razem zbudujmy naszą „Mapę Pamięci 1989  roku we Wrocławiu".

Rok 1989 to czas historycznego przełomu w dziejach Polski i Europy. To ciąg wydarzeń, które w konsekwencji doprowadziły do ostatecznej destrukcji systemu komunistycznego i odzyskania przez Polskę suwerenności. Towarzyszyły im różne symboliczne akty: „okrągły stół“, plakat Solidarności z kroczącym do wyborów czerwcowych Gary Cooperem, wystąpienie telewizyjne aktorki Joanny Szczepkowskiej, palce pierwszego niekomunistycznego premiera Tadeusza Mazowieckiego podniesione do góry w kształcie litery V, czy demontaż pomnika Feliksa Dzierżyńskiego w Warszawie. 

Zmiany 1989 r. odczuli i przeżyli wszyscy mieszkańcy Europy Środkowo-Wschodniej. Wrocław nie był wyjątkiem. Od stycznia do grudnia przez miasto przeszły dziesiątki demonstracji, różne organizacje, polityczne i zawodowe, środowiskowe. Ta aktywność opozycji i kontestacja społeczna systemu nie była przypadkiem i nagłym zjawiskiem. Wrocław. „Twierdza Wrocław”. „Twierdza Solidarność“. „Miasto niezłomne“. Tutaj od schyłku lat 70. działały nieprzerwanie liczne grupy opozycyjne, wydawano czasopisma i książki. Wrocławskimi twarzami tej „oddolnej rewolucji“ byli Władysław Frasyniuk, Piotr Bednarz czy Józef Pinior. Ważną rolę odegrał też założyciel „Solidarności Walczącej“, Kornel Morawiecki. We Wrocławiu zrodziła się też inicjatywa „Majora“, Waldemara Frydrycha, „Pomarańczowa alternatywa“, ośmieszająca system komunistyczny przez podkreślanie absurdów życia codziennego. Wydarzeń 1989 roku nie można sobie wyobrazić również Solidarności Polsko-Czechosłowackiej, Niezależnego Zrzeszenia Studentów, Wolności i Pokoju. Dokumentacją tych ważnych miesięcy w dziejach miasta zajmowała się Niezależna Agencja Fotograficzna Dementi. 

Ale 1989 rok i działania opozycji w latach peerelu to także bohaterskie postawy i gesty wielu ludzi dziś nieznanych lub rzadko wspominanych. Dlatego chcemy stworzyć wraz ze społecznością Wrocławia „Mapę Pamięci” – plan miasta, na który naniesiemy ważne miejsca, osoby, wydarzenia związane z opozycyjną kartą miasta. Chcemy, by te miejsca wskazali sami wrocławianie. By za pomocą strony internetowej, a potem być może tablic w przestrzeni publicznej upamiętnić tę „niepokorną twarz stolicy Dolnego Śląska".

Czy takie wydarzenia, jak „Karnawał, czyli śledzik na Świdnickiej“ (Pomarańczowa Alternatywa, luty), „Marsz Wielkanocny“ (Wolność i Pokój, marzec), „Pogrzeb Bieruta“ (Niezależne Zrzeszenie Studentów, kwiecień), Obóz Żywego Protestu (czerwiec) i wiele innych mają odejść w zapomnienie?

Każdy z nas tamten rok  zapamiętał inaczej. Chcemy zebrać te wspomnienia, a potem wspólnie z mieszkańcami, korzystając z możliwości głosowania internetowego, wybrać te wydarzenia, które powinny trafić na wrocławską Mapę Pamięci.

W czerwcu chcemy ją wydać w sposób tradycyjny, na papierze. Z takim planem będzie można wybrać się na wycieczkę z rodziną albo turystom pokazać „miasto niezłomne”. Wersja elektroniczna będzie stale uzupełniana. Na mapie chcemy zamieścić zarówno miejsca pamięci wskazane przez historyków i dawnych opozycjonistów, jak i zwykłych wrocławian, ale także zaznaczyć instytucje gromadzące wiedzę o tamtym czasie i popularyzujące ją w mieście. Uwidocznione zostaną miejsca i obiekty związane z opozycją, jak i właśnie obalaną władzą. Kto z najmłodszych wie, gdzie mieścił się KW PZPR? 

Chcemy, by był to wspólny projekt, tak jak wspólna jest nasza historia. By się udał, musi dotrzeć do wielu – dlatego zależy nam, by w jego realizację zaangażować władze miasta, lokalne media, a także ważne instytucje naukowe i ośrodki popularyzujące historię, jak Instytut Historyczny, IPN czy „Ośrodek Pamięć i Przyszłość“. Być może uda się te „miejsca pamięci” umieścić nie tylko na papierowym planie miasta, ale też w przestrzeni publicznej, zaznaczając odpowiednimi tablicami na fasadach budynków?

Na początku czerwca, 25 lat od pierwszych wolnych wyborów, chcemy zorganizować przejazd rowerami przez miasto śladami miejsc naniesionych na mapie. By w tej wycieczce po naszej wspólnej historii, od miejsca do miejsca, wzięli udział wszyscy wrocławianie – i ci urodzeni po 1989 roku i przed, dawni opozycjoniści, obecni notable. Tak jak jeden jest Wrocław i jedna jego historia, tak niech wszystkich połączy wolne wspólne świętowanie. Na stronie internetowej będziemy zamieszczać aktualne informacje oraz relacje świadków, udostępniamy też materiały ilustracyjne.

Zapraszamy do współpracy wszystkich zainteresowanych tą inicjatywą. W ten sposób może powstać ciekawy materiał, który nie będzie miał sobie równych. Żadne bowiem miasto w Polsce nie zorganizowało jeszcze takiego projektu, nie wydało też mapy miejsc pamięci związanych z wydarzeniami 1989 roku. Liczymy na aktywny udział wrocławian, serdecznie zapraszamy!

Przed kilku laty „Ośrodek Pamięć i Przyszłość" opublikował bogato ilustrowany i opatrzony tekstami z epoki katalog na temat wydarzeń we Wrocławiu w 1989 roku. W tej ciekawej publikacji Wrocław jawi się jako miasto ruchu i przemian. To dobry punkt wyjścia do "Mapy Pamięci"